Havacılıkta kullanılan balon, içerisine ısıtılmış hava ya da havadan hafif gazların (helyum, hidrojen vs.) doldurulması suretiyle havalanan, genellikle sepetli hava aracı çeşididir. Balonlar , günümüzde hobi ve eğlence amaçlı insan taşımacılığında kullanılmaktadır.
Balonlar Nasıl Uçar?
Balonun havada yükselmesi, sudaki cismin yüzmesiyle aynı ilke olan batmazlık prensibine dayanmaktadır. Bir balon, hacmini kapladığı havanın ağırlığı kendi ağırlığına eşit oluncaya kadar yükselir. Yükseklik arttığında havanın yoğunluğu azaldığından belirli bir irtifanın üzerinde ağırlık dengelenir ve balon daha yükseğe çıkamaz. Eğer daha yükseğe çıkmak isteniyorsa ağırlığın azaltılması, alçalmak isteniyorsa da balonun içindeki havanın azaltılması gerekir.
Balonlar büyüklüklerine, şekillerine, söndürme sistemine, sepetin biçimine, burnerlerin sayısına ve tasarımına göre sınıflndırılabilirler.
Balonların Tarihçesi
Bazı kaynaklara göre balon fikri ilk kez 1766 yılında hidrojeni bulan Henry Cavendish’in bu gazın havadan hafif olduğunu farketmesi ve 1767’de Joseph Black’ın hafif bir aracın hidrojenle doldurulduğu zaman uçabileceğini öne sürmesiyle ortaya çıkmıştır.
Çoğu kaynakta ilk balon fikrinin Joseph ve Etienne Montgolfier kardeşlerin bulduğu yer almaktadır. Joseph Montgolfier elbiselerini kuruturken buharın yukarı doğru hareket ettiğini gözlemlemiş ve ısının etkisiyle havadan hafif bir gazın oluştuğu sonucuna ulaşmıştır. Montgolfier Kardeşler bu tespit üzerine bu gazın bir balon içerisinde hapsedilmesi durumunda balonun gökyüzüne yükseleceğini düşünmüşlerdi. 5 Haziran 1783 tarihinde Fransa’da Montgolfier Kardeşler sepetsiz bir balonun içerisine sıcak hava doldurarak uçurmayı başarmışlardır. Bu başarı sonucunda 19 Eylül 1783 tarihinde insanlı uçuş yaparak insanları tehlikeye atmamak için balon ile ördek, tavuk ve koyun uçurmuşlardı.
Aynı yıl sıcak hava yerine hidrojen gazı da kullanılmaya başlanmış ve daha uzun uçuşlara imkan sağlanmıştır. Fransa’daki uçuş sonrasında Avrupa’nın diğer ülkelerinde ve dünyada çeşitli balon uçuşları gerçekleşmiştir.
1785 yılında Osmanlı Padişahı huzurunda gerçekleşen balon uçuşunda İstanbul’dan kalkış yapan balon 120 km uzaklıkta Bursa’ya iniş yapmıştır.
Balonların kontrolsüz uçuşları nedeniyle hava trafiği karmaşık bir hal almıştı. Bu nedenle Fransa’da 1819 yılında hava ile uçan balonlar yasaklanmış ve bazı düzenlemeler getirilmiştir.
Sıcak hava balonunun ana parçaları nelerdir?
Sıcak hava balonu üç ana bölümden oluşmaktadır.
KUBBE bölümü (zarf olarak da isimlendirilir) yanmaz, yırtılmaz, hafif malzemeden yapılmaktadır. Kubbe yapımında yırtılmaz naylon en yaygın kullanılan maddedir. Fakat polyester gibi maddeler de kullanılabilmektedir. Balonun alt kısmındaki açık kısım (ağız) Nomex gibi ateşe dayanıklı maddelerden yapılmaktadır. Bu madde itfaiyecilerin kullandığı giysilerin kumaşına benzemektedir.
SEPET bölümü genellikle hasırdan yapılmakta ve pilotu, yolcuları ve sıvı propan yakıt tanklarını taşımaktadır. Genellikle sazdan yapılan ve çelik tellerle güçlendirilmiş olan sepetler yolcuları koruduğu gibi hafif ve esnek yapıdadır.
BURNER bölümü yakma birimi olarak da isimlendrilmektedir. Sıvı propanı gaza çevirerek yakmakta ve balonun içindeki havanın ısınmasını sağlamaktadır. Sepette pilot ve yolcuların başlarının üstünde yer almakta ve balonun içindeki havayı ısıtmak için oldukça güçlü bir alev çıkarmaktadır. Pilot tarafından burner bölümü düzenli aralıklarla uçuş boyunca ateşlenir.
Balonlar Nasıl Yönlendirilir?
Sıcak hava balonları tıpkı uçurtma gibi rüzgarın yönüne ve şiddetine göre yönelmektedir. Balonlar bir yerden bir yere ulaşmak için elverişli araçlar değildir. Bu nedenle havacılık tarihinde sıcak hava balonları yerlerini zaman içinde uçaklara bıraktılar. Balonlara yön vermek hiç de kolay değildir. Çok usta balon pilotları bile sıcak hava balonlarını tam anlamıyla kontrol edememektedir. Pilotun yön seçmesi ancak başka bir yöne esen bir hava akımına doğru yükselme veya alçalma yoluyla mümkün olabilmektedir. Pilot, “ateşleme” yani zarfın içindeki ısıyı artırma yoluyla balonun yükselmesini, soğumasını sağlama yoluyla da balonun alçalmasını sağlar. Eğer balonun alçalması istenirse, tepedeki deliği kontrol eden ip yardımıyla delik açılır ve sıcak havanın balonun tepesinden uçup gitmesine izin verilir.
Rüzgarlar genellikle gün doğumundan sonra ilk saatlerde ve gün batımından önce son saatlerde sakin ve uçuşa elverişlidir. Bu sebeple günün bu vakitleri, rahat ve dengeli bir uçuş, yumuşak bir iniş ve maksimum kaldırma gücü için elverişli uçuş hava şartlarını sağlamaktadır.
Balonla Ticari Havacılık Talimatı
Balon faaliyetleri ülkemizde havacılık otoritesi olan Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan “Balonla Ticari Havacılık Talimatı” ile düzenlenmektedir. Bu talimatla Türk Hava Sahasında balonla ticari havacılık faaliyetleri, kurulmuş veya kurulacak ticari balon işletmelerine ruhsat verilmesi, verilen ruhsatın askıya alınması veya iptal edilmesine ilişkin usul ve esaslar düzenlenmekte ve bu işletmelerin, sahiplerinin ve personelinin taşıması gereken nitelikleri, görevleri ve sorumlulukları belirlenmektedir.
Balon Pilotluğu Lisanslandırma Talimatı
Balon pilotu olabilmeye ilişkin hususlar Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan “Balon Pilotluğu Lisanslandırma Talimatı” ile düzenlenmiştir. Bu talimatla ticari, genel ve sportif havacılık işletmelerindeki balonlarda görev yapacak personelin yetiştirilmesi, sınıflandırılması, lisanslandırılması ile Genel Müdürlükten balonla hava taşımacılığı konusunda yetki alan ticari, genel ve sportif havacılık faaliyetlerinde bulunan işletmeler ve uçuş eğitim organizasyonlarının uymaları gereken esas ve usulleri belirlenmektedir.