Havayolu işletmeleri tarafından müşterilerin ihtiyaçlarını karşılayabilmek amacıyla çeşitli havayolu iş modelleri benimsenmektedir.
Örneğin; bazı havayolu işletmeleri talep durumuna göre tarifesiz sefer gerçekleştirmektedir. Bazı havayolu işletmeleri ise yolcularına en ucuz uçuş imkanını sağlayabilmek adına yiyecek içecek ikramları, lounch hizmeti gibi ilave tüm harcamaları kısıtlayarak temel amaç olan seyahat etme hizmetini en uygun ücret ile sağlamayı tercih edebilmektedir.
Havayolu İşletmeleri İş Modelleri Çeşitleri
Havayolu işletmelerinin uyguladıkları bu yaklaşımları sınıflandırmak istediğimizde çeşitli kaynaklarda çok çeşitli sınıflandırmalara rastlamak mümkündür.
Temel olarak bu yaklaşımları yani iş modellerini altı başlıkta sınıflandırabiliriz. Bunlar; Tam Hizmet Sunan/Bayrak Taşıyıcı /Eskiden Kalma Taşıyıcı iş modeli, Düşük Maliyetli Taşıyıcı iş modeli, Bölgesel Taşıyıcı iş modeli, Charter Taşıyıcı iş modeli, Melez Taşıyıcı iş modeli ve son olarak Specialist Taşıyıcı iş modelidir. Bir önceki sunumda bayrak taşıyıcı iş modelini kısaca açıklamıştık. Şimdi de diğer iş modellerini sırasıyla inceleyelim.Düşük Maliyetli Havayolu İş Modelleri
Low Cost Carriers (LCC) olarak isimlendirilen Düşük Maliyetli Taşıyıcılar hizmet verdikleri pazarda en uygun ücret ile hizmet vermeyi hedeflemekte ve bu amaçla maliyetleri düşürmeye odaklanmaktadırlar. Özellikle son otuz yılda bu yaklaşımı benimseyen havayolu işletmelerinin pazara girmesiyle havayolu işletmeleri arasındaki rekabet de artmıştır.
Bu tür havayolları, maliyetlerin en aza indirilmesi için her türlü alternatifi değerlendirmektedirler. Bu amaçla uçak çeşitliliğinden kaçınarak bakım ve personel giderlerini düşürmekte, yolcuların konforundan fedakarlık edilerek, yolcu koltuk aralıkları daha kısa mesafeye ayarlanmakta, sıkışık ve kalabalık olmayan havaalanları tercih edilerek, uçakların yerde ve havada gecikmelerden dolayı daha fazla yakıt harcamasının önüne geçilmekte ve aynı zamanda daha düşük havaalanı kullanım ücretleri ödenmekte, online bilet satışları yapılarak bilet satış personel giderleri düşürülmekte, uçuş esnasında ücretsiz ikramlar, eğlence sistemleri, gazete gibi hizmetler sunulmamaktadır. Böylelikle bayrak taşıyıcı veya diğer ismiyle tam hizmet sunan havayolu işletmelerine kıyasla çok daha uygun fiyatlara bilet satışı yapabilmektelerdir. Günümüzde de uçak bilet fiyatlarının otobüs fiyatlarıyla rekabet edebilir seviyelere düşmesinde en büyük katkıyı düşük maliyetli havayolu işletmelerinin rekabetçi yapısı sağlamaktadır.Düşük maliyetli havayolu iş modelinin dünyadaki öncüsü ABD’li Southwest Havayolları’dır. Türkiye’de Pegasus Havayolları 2005 yılında Esas Holding tarafından satın alındıktan sonra tarifeli seferlere başlamış ve bu iş modelinin Türkiye’deki öncüsü olmuştur. Bu modelde temel hedef en sade biçimde yolcuları bir yerden başka bir yere en uygun ücretle taşımaktır.
Charter Havayolu İş Modelleri
Bir diğer havayolu iş modeli de charter havayolu iş modelidir. Charter havayolu işletmeleri talep durumuna göre, tarifesiz sefer gerçekleştirmekte ve genellikle tarifeli uçuşun pek olmadığı ucuz havaalanlarını tercih etmektedirler.
Charter uçuşlarında çoğunlukla tüm koltuklar tur operatörleri tarafından satın alındığından standart olarak, uçuşta yemek ikramı ve eğlence sistemi hizmetleri verilmektedir. Charter havayolu işletmeleri mevsimsel etkilerden kolaylıkla etkilenmektedir. Örneğin, tur paketinin bir parçası olarak yaz dönemlerinde veya hac mevsiminde yoğun olarak yolcu taşırlarken diğer dönemlerde daha az talep olmaktadır. Bu nedenle uçuşa talebin az olduğu dönemlerde bu işletmeler uçaklarını diğer havayolu işletmelerine kiraya verebilmektedirler.Bölgesel Havayolu İş Modelleri
Commuter havayolları olarak da isimlendirilen, bölgesel faaliyet gösteren havayolları genellikle 20-100 koltuk kapasiteli küçük uçakları kullanmakta ve sınırlı bölgelerde faaliyet göstermektedirler.
Bazı bölgesel havayolları bağımsız olarak küçük havaalanları arasında uçuş gerçekleştirirken diğerleri Bayrak taşıyıcı (Tam Hizmet Sunan) işletmelerin destekleyicisi konumunda merkez(hub) havaalanından iç bölgelerdeki küçük bölgesel havaalanlarına partner işletmelerin yolcularını taşırlar. Günümüzde bölgesel havayolları artan bir şekilde tam hizmet havayolları sistemine entegre edilmektedir. Bu entegrasyon satın alma ve bölgesel iş ortağı biçiminde gerçekleşmektedir. Bölgesel havayolu işletmeleri küçük uçak kullanmalarından dolayı birim maliyetleri diğerlerine göre oldukça yüksek olmaktadır. Küçük jet uçakları veya turboprob uçak kullanan bölgesel havayolu işletmeleri; bağımsız işletme, devlet sahipliğinde, tam hizmet sunan havayolu işletmesinin bir alt işletmesi veya franchise olabilmektedir. Bölgesel havayolları erişimi zor, pahalı ve zaman alıcı bölgelere ulaşım için önemli bir bağlantı yöntemidir.Specialist Havayolu İş Modeli
Specialist olarak isimlendirilen iş modeli düşük yoğunluklu fakat önemli hizmetler vermektedirler. Bu işletmeler genellikle kısa mesafeden kalkış yapabilen veya hiç pist olmayan yerlerden uçuş gerçekleştirebilen hava araçlarını (helikopterler dâhil) kullanarak hizmet verirler.
Bu işletmeler tarafından iş jeti yada özel jet ile iş insanları veya iş insanı grupları taşınmaktadır. Bir diğer ismiyle hava taksi olarak da anılmaktadır. Bu iş modelinin en büyük avantajı seyahat zamanını çok kısaltması ve tüm bölgelere doğrudan erişim imkanı sağlamasıdır.Melez Havayolu İş Modeli
Havacılık sektörünün dinamik yapısı nedeniyle genellikle artan sayıda küçük havayolu işletmesi niş pazar arayışı içine girmekte ve bu nedenle yukarıda açıklanan tek bir iş modeli yerine her bir modelin farklı özelliklerini kullanmayı tercih edebilmektedir. Ayrıca; yolcu uçağından kargo uçağına çabuk dönüştürülebilir uçak kullanan bazı kargo hava taşımacılığı işletmeleri, yolcu taşıma hizmeti de sunmaktadırlar. Örneğin, TNT Havayolları bu şekilde hizmet vermektedir. Boeing 737-300QC uçağı ile geceleri kargo uçuşları, gündüzleri yolcu uçuşları gerçekleştirilerek uçakların etkin kullanımına imkan sağlamaktadırlar.
Bazı düşük maliyetli havayolu işletmeleri de düşük ücret sunmanın yanında, bağlantılı uçuş, havayolu işbirlikleri, uçuş öncesi lounge hizmeti vb. tam hizmet sunan havayolu işletmelerinin özellliklerinden bazılarını gösterebilmektedirler.