Havayolu seyahat talebinin, korona(Covit-19) salgınının etkisiyle sert bir şekilde düşmesiyle, gökyüzünde yolcusuz uçaklarla seyahatlerde artış görülmüştür. Havayolu işletmelerinin yolcusuz uçaklarla seyahat etmesine hayalet uçuş adı verilmektedir. Peki havayolu işletmeleri neden yolcu yokken uçmak istemektedirler? Bunun en önemli nedeni havaalanı işlemecileri veya sahibi konumundaki kurumlar tarafından havayolu işletmelerine tahsis edilen slot‘ların kaybedilmesidir.
Slot Nedir?
Havaalanı işletmecisi veya sahibi durumundaki devlet kurumu tarafından havayolu işletmesinin belirli gün ve saatlerde o havaalanına iniş ve kalkış planlamasına verilen izne slot (landing slot & airport slot) denilmektedir. Her yıl küresel havayolu trafiğinin %43’ü yani 1,5 milyardan daha fazla yolcu, sayıları 200’den fazla olan slot koordineli (Level 3) havaalanından kalkış yapmaktadır. Dünyadaki havaalanı sayısının talebi karşılayacak yeterlilikte olmaması ve yeni inşa edilecek havaalanlarının gelecekte bu talebi tam olarak karşılayamayacak olması nedeniyle slot koordineli (Level 3) havaalanlarının sayısında artışın devam edeceği öngörülmektedir.
Slotların kullanımına ilişkin kurallar IATA ( International Air Transport Association) tarafından oluşturulan Worldwide Slot Guidence (WSG) rehber dokümanı vasıtasıyla düzenlenmektedir.
Worldwide Slot Guidelines (WSG) Nedir?
Worldwide Slot Guidelines (WSG), uluslararası havacılığının düzenlenmesinde etkili kuruluşlardan olan IATA tarafından oluşturulan rehber dokümandır. Bu doküman sayesinde havaalanları, havayolları ve yolcuların haklarının belirli kurallar vasıtasıyla korunması amaçlanmaktadır.
WSG dokümanının güncellenmesi amacıyla belirli aralıklarla IATA tarafından slot konferansları düzenlenmektedir. Bu konferanslar forum şeklinde icra edilmekte ve lisanslı havayolu işletmelerinin temsilcileri ile havaalanı sahibi konumundaki kuruluşların temsilcileri katılmaktadır. Ayrıca gözlemci statüsünde farklı taraflar da davet edilebilmektedir.
WSG dokümanı havaalanlarını üç kategoride değerlendirmektedir.
Havaalanı Slot Kategorileri Nelerdir?
Dünyada faaliyet gösteren tüm havaalanları WSG dokümanında üç farklı kategoride değerlendirilmektedir.
Level 1 Havaalanı : Tüm tesisleriyle kullanıcıların taleplerini her zaman karşılayabilen kapasitede havaalanları Level 1 havaalanı olarak kategorize edilmektedir.
Level 2 Havaalanı : Kullanıcıların taleplerinin karşılanmasında belirli günlerde, haftalarda veya sezonlarda yoğunluk yaşandığı ve havayolu işletmesi ile havaalanı sahipleri arasında karşılıklı anlaşmaya varılarak uçuş planlarının düzenlendiği havaalanları Level 2 havaalanı olarak kategorize edilmektedir.
Level 3 Havaalanı : Havaalanına iniş kalkış yapabilmek amacıyla tüm havayolları ve uçak operatörleri için slotların bir koordinatör tarafından bölümlenmesinin gerekli olduğu havaalanları Level 3 havaalanı olarak kategorize edilmektedir. Level 3 havaalanlarında yaşanan yoğunluk nedeniyle her havayolu işletmesine belirli saatler tahsis edilmektedir. WSG dokümanına göre, havayolu işletmeleri, kendilerine tahsis edilen saatleri belirli bir oranda kullanmadığında bu haklarını kaybetmektedirler? Bu kurala Kullan veya Kaybet kuralı denilmektedir. Bu kural hayalet uçuş kavramını da beraberinde getirmektedir.
Kullan veya Kaybet Kuralı Nedir?
Havayolu işletmeleri, havaalanı sahibi tarafından kendisine tahsis edilen Slot hakkını %80 oranında kullanmaz ise bir sonraki dönemde bu slot hakkını kaybetmiş olmaktadır. Havayolu işletmeleri slot haklarını diğer havayolu işletmelerine milyon dolarlarla ifade edilebilecek rakamlara devretme haklarına da sahipler. Bu nedenle kazanılmış hakları olan slotların kaybedilmemesi için yolcu durumlarını önemsemeden %80 oranında uçuş gerçekleştirmeyi hedefleyebilmektedirler.
Covit-19 salgını nedeniyle ülkelerin yolcu taşımacılığına sınırlama getirmesi sonrasında bazı havayolu işletmeleri kendilerine tahsis edilen slot haklarını kaybetmemek için hayalet uçuş (yolcusuz uçuş) yapmak zorunda kaldılar.
Kullan veya Kaybet Kuralı askıya alındı mı? Hayalet Uçuş Devam edecek mi?
Havayolu işletmeleri Covit-19 salgını nedeniyle zaten mali açıdan büyük sıkıntılar yaşamaya başladılar. Bir de slot kaybetmemek için gereksiz yere yolcusuz uçuş yapılmasını engellemek için IATA tarafından “Kullan veya Kaybet” kuralı salgın süresince askıya alındı. Böylelikle havayolu işletmeleri kendi kontrolleri haricinde gelişen bir durumdan dolayı yıllarca hizmet vererek elde ettikleri haklarını kaybetmemiş olacaklar.