Havacılık kuruluşlarını incelediğimiz serinin bu bölümünde Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu (International Civil Aviation Organization – ICAO) hakkında bilgi aktarmaya çalışacağız.
ICAO Öncesi Havacılık Sektörü
Modern anlamda ilk uçuş olarak kabul edilen Wright Kardeşler 1903 yılındaki uçuşu sonrasında havacılık sektörü çok hızlı bir büyüme kaydetmişti. Uçakların sayısının artmasıyla belirli kuralların ortaya konulması ihtiyacı ortaya çıkmıştı. Özellikle havacılığın altın çağı olarak isimlendirilen birinci ve ikinci dünya savaşı arasındaki dönemde kuralların ve standartların olmaması nedeniyle birçok kaza yaşanmıştır. Her ülke kendi kurallarını uygulamaya başlamış ama ülkeler arasında kuralların farklılığından dolayı örneğin; bir ülkenin vatandaşı başka bir ülkenin havayolu firmasıyla üçüncü bir ülkede bir kazaya karıştığında her ülke kendi kurallarının geçerli olacağını ileri sürerek içinden çıkılamaz bir durumun ortaya çıkmasına neden olmuştur.
ICAO Kuruluş Süreci
Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu 7 Aralık 1944 tarihinde Şikago Konferansında Sivil Havacılık Antlaşması’nın imzalanmasıyla kurulmuştur. 1944 – 1947 yılları arasında Geçici Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu – Provisional International Civil Aviation Organization (PICAO) ismiyle anılan örgüt 1947 yılında bugünkü kullanılan şekliyle ICAO olarak isimlendirilmiştir. Bu organizasyona üye olabilmenin en önemli koşulu Birleşmiş Milletler (BM) üyesi olmak ve BM’den onay almaktır. Birleşmiş Milletlere bağlı bir uzmanlık örgütü olan ICAO, 1947 yılından bu yana sivil havacılık alanında küresel ölçekte önemli ve kalıcı gelişmelere ön ayak olmuştur. Merkezi Kanada’nın Montreal şehrindedir. ICAO’nun üyeleri Devletler ve Hükümetler’dir. 2019 yılı itibariyle ICAO üyesi 192 ülke bulunmaktadır.
ICAO Faaliyet Alanı ve İşlevi
Ana işlevi uçuş emniyeti (safety) ve güvenliğine (security) ilişkin uluslararası kurallar ve politikalar geliştirerek uluslararası sivil havacılığın düzenli gelişimini ve kurallarının küresel düzeyde uygulanmasını sağlamaktır. Kısaca havacılığın anayasası diyebiliriz. Yolcunun oturduğu koltuğun kalınlığından, yolcunun diz mesafesine kadar birçok konuda etkili olan bir organizasyondur. Sivil havacılık alanında etkili olan organizasyonun askeri havacılık alanında doğrudan etkisi bulunmmaktadır.
ICAO Amaç ve Hedefleri
ICAO’nun amaç ve hedefleri şunlardır:
• Sivil havacılığın uluslararası alanda güvenli ve düzenli olarak gelişimini sağlamak, • Uçuş emniyetini sürekli geliştirmek, • Uçuş ve havaalanı güvenliğinin sağlanmasına destek olmak, • Hava araçlarının barışçıl amaçlar için yapım ve işletimlerini desteklemek, • Daha etkin uluslararası sivil havacılık için havayolları, havaalanları ve hava seyrüsefer tesislerinin gelişimini sağlamak, • Güvenli, düzenli ve ekonomik hava taşımacılığının küresel gereksinimlerini karşılamak, • Haksız rekabetin yol açabileceği israfı önlemek, • Taraf ülkelerin haklarını tam olarak korumak ve ülkelere uluslararası havayolu işletmeciliği konusunda fırsat eşitliği sağlamak, taraf ülkeler arasında ayrımcılık yapmamak, • Uluslararası sivil havacılığı ilgilendiren tüm konuların gelişimi ve yenilenmesi için çaba göstermektir.Organizasyonun Yapısı
ICAO genel kurulu, tüm üyelerin katılımıyla olağan olarak her üç yılda bir toplanır. Genel Kurulda her üyenin bir oy hakkı vardır. Sözleşmede aksine hüküm bulunmayan hallerde, kararlar oy çokluğu ile alınmaktadır. GK toplantılarında ICAO’nun teknik, ekonomik ve hukuk alanlarındaki tüm çalışmaları ayrıntılı olarak gözden geçirilmekte, örgüt birimlerine gelecekteki çalışmaları için yön verilmektedir.
ICAO ve Türkiye
Türkiye 1947 yılındaki ilk ICAO Genel Kurulunda, Konseye üç yıllık süre için üye seçilmiştir. 1978 yılında Ottava Büyükelçiliğimiz nezdinde ICAO işlerinden sorumlu bir Büro oluşturulmuş, Büro 1990’da Daimi Temsilcilik düzeyine çıkarılmıştır. Türkiye, örgütün en önemli organı olan Konseye 66 yıl sonra yeniden 2016 yılında üye olarak seçilmiştir. ICAO’nun görev alanındaki konular genel olarak Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığımız, Sivil Havacılık ve Devlet Hava Meydanları İşletmeleri Genel Müdürlükleri gibi bağlı birimlerinin uzmanlık alanında bulunmaktadır.
Standartlar ve Önerilen Uygulamalar (SARP)
ICAO gönüllülük esasına dayalı ve zorunlu olmayan bir organizasyon olmasına karşın havacılık alanında faaliyet gösterebilmek için ICAO’nun belirlemiş olduğu kurallara ve standartlara uyulması dolaylı olarak mecburi hale gelmektedir. ICAO tarafından belirlenen Standartlar ve Önerilen Uygulamalar (Standards and Recommended Practices – SARPs)’ın uygulanmasını gözlemlemeleri için çeşitli bürolar oluşturulmuştur. SARP’lar vasıtasıyla havacılık alanında uluslararası kurallar da belirlenmektedir.
Siyasi Kararlarda Organizasyonun Tutumu
ICAO, egemenlik, tanıma vb. siyasi içerikli konularda BM kararları ile bağlıdır. Konsey ya da Genel Kurul bu konularda BM’den bağımsız olarak karar almamakta, 36 üyeli Konsey, yerleşik teamüller gereği, siyasi sonuçları olacak kararlardan mümkün olduğu ölçüde uzak durmaktadır. Bu tür sorunlar Konsey Başkanının arabuluculuğuyla çözümlenmeye çalışılmaktadır.
Hukuki Bağlayıcılık
Şikago Sözleşmesi ve ekleri içerdiği hükümler itibariyle sadece devletleri bağlamaktadır. Buna karşın Sözleşme, Taraf Devletlere, Sözleşme hükümlerine aykırı taahhüt ve fiillerde bulunan havayolu şirketlerine karşı yaptırımda bulunma yükümlülüğü getiren bazı hükümler de içermektedir.
ICAO Konseyinin karar alma işlevinin yanı sıra, üye ülkeler arasındaki uyuşmazlıkların çözümünde, bu anlaşmazlığa taraf ülkelerden birinin başvurusu halinde, yargısal işlevi de bulunmaktadır. Sivil havacılığın emniyeti ve güvenliğiyle ilgili gerekli tüm kurallar Örgüt tarafından saptanmakta olup, bunların ulusal düzeyde uygulanma durumları, ICAO bünyesinde kurulmuş mekanizmalar yoluyla denetlenmektedir. Herhangi bir ülkenin uluslararası sivil havacılığın güvenliğini ya da emniyetini düzenleyen kurallara uymaması, bu ülkeye uluslararası uçuş yapılmamasına, dolayısıyla sivil havacılığa bağlı birçok alanda zarara ve gelir kaybına neden olabileceğinden, üye ülkeler, ICAO kurallarına mümkün olan en geniş kapsamda uymaya özen göstermektedirler.
Annex (Ek'ler)
ICAO tarafından düzenlemeler ICAO Sözleşme Ek (Annex) maddeleri vasıtasıyla yapılmaktadır.
• Ek 1 Personel Lisanslama • Ek 2 Havacılık Kuralları • Ek 3 Hava Navigasyonu için Meteorolojik Hizmetler • Ek 4 Havacılık Haritaları • Ek 5 Hava Yer Operasyonları için Ölçüm Birimleri • Ek 6 Uçak Operasyonları • Ek 7 Uçak Ulusal ve Tescil İşaretleri • Ek 8 Uçakların Uçuşa Elverişlilikleri • Ek 9 Kolaylıklar • Ek 10 Havacılık Haberleşmesi • Ek 11 Hava Trafik Hizmetleri • Ek 12 Arama Kurtarma • Ek 13 Uçak Kaza Kırım İnceleme • Ek 14 Havaalanı Tasarım ve İşletmesi • Ek 15 Hava Bilgi Hizmetleri • Ek 16 Çevre Koruma • Ek 17 Güvenlik • Ek 18 Tehlikeli Maddelerin Havayolu ile Taşınması • Ek 19 Emniyet YönetimiICAO Uygulamalarından Bazı Örnekler
Uluslararası sivil havacılık alanında yapılan düzenlemelerden bir kaç örneğe bakacak olursak;
• ICAO tarafından havacılık dili İngilizce olarak kabul edilmiş ve dünyada pilotlar, hava trafik kontrolörleri ve diğer unsurlar iletişimi bu dille sağlamaktadır. Hatta İngilizce dil bilgisi belirli seviyelerde sınıflandırılarak ICAO Level 4 seviyesi havacılık için en düşük seviye olarak belirlenmiştir. • Benzer şekilde ICAO biyometrik kimlik bilgilerinin pasaport ve diğer makinede okunabilir seyahat belgelerinde kullanımı konusunda bir kural getirmiş ve bu konuda ülkemiz, ICAO Standartlarına uygun Makinede Okunabilir Pasaportların (MOP) kullanımına 2010 yılının Haziran ayı itibariyle başlamıştır. • ICAO tarafından yapılan bir diğer düzenleme havaalanlarının tanımlanması amacıyla kullanılan kodlarla ilgilidir. Dünyadaki tüm havaalanlarında kullanılan ve dört harften oluşan kodlar ICAO Document 7910: Location Indicators adlı dokuman ile düzenlenmiştir. ICAO kodları uçuşa ilişkin teknik konularda; uçuş planlaması ve diğer hava trafik hizmetleri gibi hususlarda kullanılmaktadır. İlk harf, havalimanının bulunduğu bölgeyi tanımlamakta, örneğin: “L” – Güney Avrupa, ikinci harf, havalimanının bulunduğu ülkeyi tanımlamakta, örneğin; “T” Türkiye’yi ifade eder. Ülkemizdeki havaalanlarının ICAO kodları “LT” harfleri ile başlamaktadır. Son iki harf ülkede yer alan havaalanlarına sırayla verilir. İstanbul yeni havaalanının kodu “LTFM” olarak belirlenmiştir. Yalnız ABD, Kanada, Rusya, Çin ve Avustralya gibi geniş coğrafyaya sahip ülkeler için ICAO kodunun belirlenmesinde bir takım istisnalar bulunabilmektedir.