Bilimsel çalışmalar belirli bir birikimin üzerine inşa edilmektedir. Tarihte kabul edilen ilk modern uçuşa geçmeden önce, Türk tarihinde havacılık alanında gerçekleşen uçuş deneyimlerine değinmek istiyorum. Çünkü 1903 yılında gerçekleşen ilk modern uçuşta atalarımızın yaptıkları deneyimlerin de katkısının olduğunu düşünüyorum.
İlk modern uçuş video sunumu için tıklayınız .
Farablı İmam İsmail Cevheri
Gazneliler döneminde dünyaya gelen Farablı İmam İsmail Cevheri, İlahiyat, Edebiyat, Fizik, Tabii Bilimler ve Matematikle ilgilenen Türk bilginidir. Büyük kuşların kanat çırpmadan süzülerek uçuşlarını izleyerek, günümüzde elde edilemeyen bazı aerodinamik hesaplar yapmıştır. Sonrasında İsmail Cevheri 1002 yılında kendi yaptığı kanatları kollarına bağlayarak Nişabur Ulu Camii’nde uçma teşebbüsünde bulunmuştur. İmam Cevheri uçuş öncesi; “Ey ahali! Bu dünyada emsali bulunmayan bir eser keşfettim. Gelecek insanlar için bir ilmi tasavvuru deneyeceğim. Benden evvel kimseye bu teşebbüs nasip olmadı.” şeklinde bir açıklamada bulunarak kendini boşluğa bırakmış, fakat başarısız olarak ilk Türk hava şehidi olmuştur. Ancak bu deneme kendinden sonra gelenlere cesaret vermiş ve birçok başarılı denemeye ilham kaynağı olmuştur.
Lagari Hasan Çelebi & Hezarfen Ahmet Çelebi
Evliya Çelebi’nin eserinde sözü edilen füzeciliğin atası olan ünlü Türk bilim adamı Lagari Hasan Çelebi, 1633 yılında barut dolu haznesi bulunan bir basit hava roketi ile ilk kez havalanmayı başarmıştır. Uçuş Osmanlı padişahı IV. Murat’ın kızının doğum günü kutlamalarında sergilenmiştir. Lagâri Hasan Çelebi Sarayburnu’ndan kendi yaptığı füze ile yaklaşık 300 metre kadar havalanmış ve 20 saniye boyunca havada kalmıştır. Kendisine bağlı bulunan kanatlar sayesinde Boğaziçi’ne oldukça yumuşak bir iniş yapmıştır.
Evliya Çelebi’nin eserinde sözü edilen ve dünyada ilk kez uçmayı başaran Türk bilgini olan Hezarfen Ahmet Çelebi yine aynı dönemde, Galata Kulesinin tepesinden uçarak, Üsküdar’da Doğancılar Meydanına inmeyi başarmıştır. Uçmayı gerçekleştirdiği ve geniş bilgisinden ötürü halk arasında Hezarfen olarak anıldığı bilinmektedir.
İlk Modern Uçuş Olması İçin Şartlar Nelerdi?
Dünyada farklı yerlerde uçuş ile ilgili denemeler ve uçuşlar gerçekleşmesine rağmen modern havacılığın başlangıcı olarak Orville ve Wilbur Wright Kardeşlerin 17 Aralık 1903 tarihinde yapmış oldukları uçuş kabul edilmektedir. Wright kardeşlerin geliştirdikleri uçak yerden havaya kalkış yaparak havada tutunmayı sağlayan ilk platform değildir. Fakat bu uçuşun ilk olarak kabul edilmesinde dünyada uçağın nasıl tanımlandığı konusu etkili olmuştur. Uçuş uzmanları tarafından bir uçağın; havadan ağır olması, insanlı olması, itki gücünün olması. havalanma ve inişinin kendi takatı ile olması ve son olarak da stabil uçuş sağlaması amacıyla üç eksende (roll, pich, yaw) hareket edebilmesi gerekmektedir.
Wright Kardeşler
Varlıklı bir ailede yetişen Wright Kardeşler 1893 yılında Ohio eyaletinin Dayton şehrinde bisiklet atölyesi kurdular. 1896 yılında Wilbur Wright bisiklet işinin onun yapmak istemediği bir iş olduğunu farketmişti. Havacılığa ve fotoğrafçılığa özel bir ilgisi vardı. Wright kardeşlerin başarılarında fotoğrafa olan meraklarının da önemli katkısı olmuştur. Çünkü o yılarda kendilerinden önce uçuş gerçekleştirdiklerini iddia edenler olmuş ama iddialarını ispat edememişti. Örneğin, 1903 yılının Ağustos ayında Hanover’li Karl Jatho’nun kısa süreli motorlu uçuş gerçekleştirdiği öne sürülmüştür. Benzer şekilde aynı yıl İskoç havacı Preston Watson’un uçuş gerçekleştirdiğini görgü tanıklarına doğrulatmış fakat 50 yıl sonra sözü edilen uçuşun, motorsuz uçuş olduğu anlaşılmıştır. 1900 – 1910 yılları arasında Wright Kardeşlerle aynı dönemdeki daha birçok havacı da kendilerini, uçak dizayn etmeye adamışlar, bu dönemde bazıları istediğine ulaşabilirken bazıları başarısızlıklar yaşamıştır. O dönemde yaşanan en büyük problem çoğu uçuşun belgelere dayandırılmamış ve herşeyin görgü tanıklarının şahitliğine dayandırılmış olmasıdır.
Wright Kardeşlerin Başarısının Sırrı Neydi?
Wright kardeşlerin başarısı, kararlı bir çalışmanın ürünüydü. Kendilerinden önceki birçok kaşifin aksine denemelerden önce derinlemesine araştırma yapmışlarıdır. Bu amaçla 1899 yılında Smithsonian Enstitüsüne bir mektup yazarak havacılık ile ilgili bilgi istemişler ve birçok eseri ve kitabı temin etmişlerdir. Önerilen eserler arasında Octave Chanute tarafından yayımlanan “Progress in Flying Machines” isimli kitabı da temin etmişlerdi. Chanute tarafından yapılan çalışmalar ve kullanılan hava aracı, Wright Kardeşlere ilham kaynağı olmakla kalmayıp, halen günümüzde kullanılan çoğu hava aracının temelini oluşturmaktadır.
Kity Hawk Süreci Başlıyor
Yaptıkları incelemeler sonucunda planör uçuş konusunda önde gelen isimlerden biri olan Lilienthal’in ölümcül hatasının imal ettiği hava araçlarındaki yetersiz kontrol olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Ayrıca bu hatanın çözülmesi için kanadın kavisli imal edilmesiningerektiğini far ettiler. 1899 yılında araştırmaları sonrası kendilerine ait hava aracını yapmaya karar vermişler ve Washington’da bulunan Meteoroloji Bürosundan sürekli ve düzenli rüzgar olan bölge konusunda bilgi istemişlerdir. Dayton’daki bisiklet dükkanlarında yaptıkları çalışmalar sonrasında Meteoroloji bürosunun önerisi doğrultusunda deneme uçuşlarını bundan sonra Atlantik Okyanusunun kıyısında Kuzey Carolina’da bulunan Kitty Hawk’ta gerçekleştirmeye devam ettiler.
İlk Rüzgar Tüneli Kullanılmaya Başladı
1900-1902 yılları arasında Kitty Hawk’ta ilk olarak uçurtma ve planörlerin test uçuşlarını gerçekleştirerek önemli bilgiler elde etmişlerdir. Bu süreçte 1901 yılında rüzgar tüneli kurarak kanatların test edilmesine imkan sağlamışlardır.
Wright Kardeşlerin en büyük farklılığı hava aracının üç eksende de hareketine imkan veren uçuş kontrol sistemini geliştirmeleridir.
1902 yılında motorsuz olarak geliştirdikleri planör ile üç eksende de harekete imkan sağlayan başarılı uçuşlar gerçekleştirdikten sonra motorlu uçak üretimine başladılar. Çalışmalarında kademe kademe ilerleme sağlayan kardeşlerin çalışma disiplinleri 1902 yılında Kity Hawk’ta kullandıkları kulübenin içinin çekilen fotoğrafta yer alan konservelerin, kupaların düzenliliğinde de kendini göstermektedir.
Wright Kardeşler İlk Modern Uçuşu Gerçekleştiriyor
Nihayet tarihi uçuşun gerçekleştiği gün gelmişti. 17 Aralık 1903 tarihinde dondurucu soğuk bir günde saat 10:30’da kardeşlerden Orville Wright uçağın uçuşunu gerçekleştirdi. Uçuştan önce Orville ve Wilbur tekrar buluşamama ihtimaline karşı el sıkıştılar. Çünkü o dönemde gerçekleşen uçuşlarda ölümcük kaza yaşanması sıradan bir durumdu. Orville her zaman olduğu gibi uçuşu takım elbisesi ile gerçekleştirdi. İşin garibi üzerinde kask, gözlük ve koruyucu uçuş tulumu yoktu. Wilbur tarafından uçağı tutan halat kesilerek uçağın havalanması sağlandı.
Çift pervaneli uçak havada 12 saniye kalarak 37 metre uzaklığa gidebilmişti. İlk defa kendi motoru ile bir uçak havalanmayı ve kontrollü olarak yere inmeyi başarabilmişti. Aynı gün üç deneme daha yapıldı. Dördüncü denemede Wilbur 57 saniyede 260 metre mesafeyi katedebilmeyi başarmıştı.
Wright Kardeşlerin Bilinirliği Dünya Çapında Arttı
Wright kardeşler araştırmalarına devam etmişler ve 1908 yılında daha pratik bir uçak geliştirerek, iki personel ile uzun mesafeli uçuş gerçekleştirmişlerdir. Bu çalışmalarıyla dünya çapında bilinirliklerini artırmışlardı. Aradan yüzyıldan fazla bir süre geçmesine rağmen uçaklarda halen Wright kardeşler tarafından geliştirilen temel usuller kullanılmaktadır.
1930'lu Yıllarda Görev Yapan Hostesler
İlk yıllarda hosteslerden hangi görevleri yapması istenmiştir?