Türkiye Uzay Ajansı (TUA) Hakkında Merak Edilenlere bakmadan önce kısaca uzay yolculuğu ile ilgili genel duruma bakalım. İlk uydunun gönderildiği 1957 yılından beri Dünya yörüngesine yaklaşık dokuz bin uydu yerleştirildi. Halen bunun beş bine yakını dönmeye devam etmekte ve bunlardan sadece iki bine yakını faal durumda. Uyduların 901’i ABD, 299’u Çin, 153’ü Rusya ve 709’u da diğer ülkelere ait.
ABD’ye ait 901 uydunun 38’i sivil amaçlı, 523’ü ticari, 164’ü çeşitli devlet kurumlarına ait ve 176’sı askeri amaçla kullanılmak üzere yörüngeye yerleştirilmiş bulunmaktadır.
Türkiye’nin Uydu Serüveni
Türkiye’nin ilk uydusu 10 Ağustos 1994’te fırlatıldı. Aktif uydulardan Türksat 3A, 4A ve 4B haberleşme ihtiyacımızı karşılıyor. Göktürk-1, Göktürk-2 ve Rasat uydularımız ise gözlem yapıyor. Türkiye’nin aktif uydu filosunda halen 3 haberleşme ile 3 gözlem uydusu bulunuyor. Aktif haberleşme uydu sayısının, yapımı devam eden Türksat 5A, 5B ve 6A’nın hizmete alınmasıyla artması planlanıyor. Daha önce uzaya yollanan 3 haberleşme uydusu Türksat 1B, Türksat 1C, Türksat 2A ile BİLSAT isimli gözlem uydusu ise ömrünü tamamladı ve uzay çöplüğünde yerini aldı.
Uydular; TV’den telefona, navigasyondan iş ve finans dünyasına, meteorolojiden çevre ve iklim gözetlemeye, güvenlikten doğal kaynakların izlenmesi ve tespitine kadar geniş bir alanda kullanılmaktadır. Ayrıca; sosyal, ekonomik değişimin izlenmesinden, uzay bilimlerine ve istihbarata kadar geniş bir yelpazede kullanılmaktadır.
Türkiye Uzay Ajansı Kurulmadan Önceki Durum
Türkiye Uzay Ajansı kurulmadan Türkiye’de uzay araştırmaları denilince ilk akla gelen TÜBİTAK UZAY’dı. ASELSAN, TUSAŞ, MSB, TURKSAT, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı bünyesinde faaliyet gösteren Havacılık ve Uzay Teknolojileri Genel Müdürlüğü ve üniversitelerin desteği ile Uzay alanında faaliyetler gerçekleştiriliyordu.
Türkiye Uzay Ajansı Kuruluşu
Uzay konularında tek bir merkezin sorumlu olabilmesi ve koordinasyon eksikliklerinin giderilmesi amacıyla uzun yıllardır fikir aşamasında olan Türkiye Uzay Ajansı, resmi olarak 12 Aralık 2018 tarihinde Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kuruldu. Sonrasında 7 Ağustos 2019’da kısa adı TUA yönetim kurulu başkanı ve yönetim kurulu üyelerinin ataması yapılarak fiilen faaliyetlerine başlamış oldu.
Uzaya İnsan Gönderebilen Ülke Sayısı Üçü Geçmiyor
Son yıllarda birçok ülke her ne kadar uzay konusunda büyük atılım içinde olsa da uzaya insan götürebilen 3 ülke var. Rusya, Amerika ve Çin. Hindistan, uzay teknolojilerine yönelik çalışmalarını anti-uydu füzeleriyle de son zamanlarda farklı bir noktaya taşıdı. Fransa, uzay teknolojilerinde çok iyi ama henüz insan gönderemedi. Çin, şu anda kendi uzay istasyonunu yapıyor. Birçok ülke uzay ve uzay teknolojileri alanında faaliyette bulunmakta. Dünyada 80 civarında ülkenin uzay ajansı var. Listeye baktığınızda ekonomik yönden geri kalmış ülke olarak bahsedilebilecek ülkelerin bile yılar öncesinden ajans kurdukları görülüyor.
Türkiye her ne kadar uzay ajansını 2018 yılında kurmuş gözükse de aslında fiilen kuruluşu 1990’lı yıllara dayanıyor.
Bu kadar ülkenin uzay ajansını kurmuş olmasının tek bir nedeni var o da uzay alanının ülkelerin egemenliklerini tehdit eder bir boyut kazanması. Örneğin; askeri amaçlı İHA’larda son yıllarda uydu kontrollü sistemler kullanılmaya başladı. Eğer sizin iletişim sağladığınız uydu şu an olmayan ama önümüzdeki süreçte muhtemelen kamikaze uydular tarafından hasar görürse ne olacak? Veya iletişim sağladığımız uydular çeşitli şekillerde bir anda etkisiz hale gelirse internet altyapısı olmadığı için telefonlar, bankalar vb. birçok sistem kullanılamaz hale gelirse ne yapılacak? Tüm bu hususlar ihtimal dahilinde konular. Önümüzdeki süreçte uydu sistemlerinin ülkelerin egemenliklerini etkilemesi bu ve buna benzer şekilde gerçekleşebilir. Sanırım ülkemize ait uzay ajansının kurulmasının önemi ve en kısa sürede tam faaliyet gösterecek şekilde görevine başlamasının ne kadar hayati bir konu olduğu daha iyi anlaşılıyordur.
Uydu Sektörü Büyümeye Devam Ediyor
Bir başka bakış açısıyla son yıllarda uzay ve uydu sektörünün katma değeri yüksek bir sektör haline geldiği görülmektedir. Bugün dünyada yaklaşık 1 trilyon doları bulan ekonomik büyüklüğe ulaşan uzay ve uydu eko sisteminden ne kadar pay alabilirsek o kadar ekonomimize katkı sağlanacak ve dolaylı olarak enflasyonun düşmesine ve TL’nin değer kazanmasına faydası olacaktır.
Ekonomiden bahsetmişken ülkelerin uzay ajanslarına ayırdıkları bütçeleri paylaşmak faydalı olacaktır. Türkiye Uzay Ajansı’nın bütçesinin düşük olması sizleri yanıltmasın. Ajansın bütçesi aslında Tübitak Uzay, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı gibi farklı birimler tarafından paylaşıldığı için şimdilik düşük görünüyor. Ama önümüzdeki yıllarda Türkiye için daha gerçekçi rakamlar oluşacaktır.
Havacılık kuruluşlarını incelerken havacılık alanında kuralları belirleyen kuruluş olan uluslararası sivil havacılık örgütü ICAO hakkında bilgi vermiştik. Benzer şekilde uzay alanında uluslararası bir anlaşma ve sonrasında örgüt kurulmadan önce Türkiye’nin haklarını savunacak gelişmiş personel altyapısına sahip bir ajansın kurulması önemli hususlardan biridir.
Türkiye Uzay Ajansı Görevleri Nelerdir?
Peki Türkiye Uzay Ajansının görevleri nelerdir? Hangi alanlarda söz sahibi olacak şimdi de kısaca bu konuyu inceleyelim;
a)Millî Uzay Programını hazırlamak ve hayata geçirilmesi için düzenlemeler yapmak. Şu anda Milli Uzay Programımızın yazım çalışmaları devam ediyor. Yetkililer tarafından programın yakında kamuoyu ile paylaşılacağı belirtilmektedir.
b)Uzay ve havacılık bilimi ve teknolojilerine yönelik orta ve uzun vadeli amaçları, temel ilke ve yaklaşımları, hedef ve öncelikleri, performans ölçütlerini, bunlara ulaşmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını da içeren stratejik planlar hazırlamak.
c)Rekabetçi bir uzay ve havacılık sanayinin geliştirilmesi, toplumun refahı ve millî menfaatler doğrultusunda uzay ve havacılık teknolojilerinin kullanımının yaygınlaştırılması, uzay ve havacılık teknolojileri alanında bilimsel ve teknolojik altyapıların ve insan kaynaklarının geliştirilmesi, kapasite ve yeteneklerin artırılması, uzaya bağımsız erişim imkânı sağlayacak tesis ve teknolojilerin kazanılması, uzay ve havacılık bilimi ve teknolojileri alanındaki uzmanlık ve bilgi birikiminden millî sanayinin diğer sektörlerinin de yararlanabilmesi için gerekli çalışmaları yapmak veya yaptırmak.
Türkiye Uzay Ajansı Görevleri Nelerdir?
a)Ulusal kapsamda ve Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) nezdinde yürütülen spektrum ve yörünge tahsis ve koordinasyon faaliyetleri ile Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından yürütülen görevler hariç olmak üzere uzay araçları ve uzay yer sistemlerine ilişkin ulusal egemenlik kapsamındaki hakların kullanımına karar vermek. Bu hakların yönetimi ve kullandırılmasına yönelik usul ve esasları belirlemek ve bu haklarla ilgili ulusal yükümlülüklerin gereklerini yerine getirmek, uzay yer istasyonlarının işletilmesine yönelik sözleşme imzalamak. Uzay yer istasyonları arasında koordinasyonu sağlamak, ülkemizin uzaya yönelik hak ve menfaatlerinin korunması ve güvence altına alınması için ulusal ve uluslararası kuruluşlarla koordinasyonu yürütmek.
b)Milletlerarası andlaşmalar uyarınca uzaya fırlatılan nesnelerin kayıtlarını Devlet adına tutmak. Birleşmiş Milletler nezdinde tescil işlemlerini gerçekleştirmek veya tescil işlemlerini gerçekleştirmek üzere yetkilendirmek.
c)Ticari, bilimsel ve araştırma-geliştirme amaçlı uzay operasyonları yapmak. Ayrıca insanlı veya insansız uzaya erişim ve uzayın keşfine yönelik operasyonları yaptırmak veya yapılmasını koordine etmek.
d)Uydu, fırlatma araç ve sistemleri, hava araçları, simülatörler, uzay platformları dâhil olmak üzere. Uzay ve havacılıkla ilgili her türlü ürün, teknoloji, sistem, tesis, araç ve gereçlerin tasarımı, üretimi, entegrasyonu ve gerekli testlerinin yapılmasını sağlamak. Bu amaçla plan, proje ve çalışmalar yapmak veya yaptırmak.
Türkiye Uzay Ajansı Diğer Görevleri
a)Kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektör kuruluşları tarafından uzaya gönderilecek uydu ve uzay araçlarının yurtiçinden fırlatılmasına, yörüngeye yerleştirilmesine ve geri döndürülmesine ilişkin gerekli izinleri vermek ve koordinasyonu sağlamak. Yurtdışından fırlatılmasına, yörüngeye yerleştirilmesine ve geri döndürülmesine ilişkin bildirimleri kayıt altına almak.
b)Uzay ve hava araçları ile uzay yer sistemleri alanında her türlü tasarım, analiz, üretim, test operasyon ve entegrasyon faaliyetlerini düzenlemek ve izlemek. Gerektiğinde bu hususlarda yetkilendirme yapmak ve süreçleri yürütmek.
c)Uzay ve havacılık bilimi ve teknolojilerinin; ülke kalkınması, millî güvenliğin sağlanması, kamu sağlığının ve çevrenin korunması, doğal kaynakların ve tarımsal verimliliğin tespit edilmesi, doğal afetlerin erken tespitinin yapılması ve doğal afetlerden kaynaklanan hasarların azaltılması, milletlerarası andlaşmalar ve yükümlülüklerin takibine yönelik kullanılması amacıyla yapılacak çalışmalarda ilgili kurumlar ile koordinasyonu sağlamak.
d)Ülke genelinde uzay ve havacılık bilim ve teknolojilerine yönelik ilgi ve merakın geliştirilmesinde öncülük yapmak. Bu amaçla Ajansın ilgi ve faaliyet alanlarında kamuoyuna ulaşmak için gerekli yayınları yapmak ve her türlü iletişim ortamında içerik hazırlamak ve sunmak. Etkinlikler gerçekleştirmek ve bu amaca yönelik faaliyetleri desteklemek. Umarız en kısa sürede Türkiye Uzay Ajansı internet sitesinden uzay konularında paylaşımlar yapılmaya başlar.
e)Uzay ve havacılık teknolojileri ile ilgili bölgesel veya uluslararası oluşum ve kuruluşlara üye olmak, görev alanı ile ilgili konularda uluslararası kuruluşlar ve ülkelerle bağlantı sağlamak, uluslararası oluşum, kuruluş ve anlaşmalar nezdinde ülkemizi temsil edecek personeli görevlendirmektir.
Türkiye Uzay Ajansı İlk Faaliyeti
Ajansın ilk faaliyetlerinden birinin Doğu Anadolu Uzay Gözlemevi olacağı bilgisi kamuoyuyla paylaşıldı. Halihazırda Antalya Saklıkent’te faaliyet gösteren ulusal gözlem evinde 1.5 metre çapında bir teleskop ile uzay gözlemleri yapılmaktadır. Erzurum’daki Doğu Anadolu Gözlemevi (DAG)’nde kurulmakta olan teleskop 4 metre çapında olacak. Gözlemevi 3 bin 170 rakımlı Konaklı Karakaya Tepeleri’nde faaliyet gösterecek. Hizmete girdiğinde Türkiye’nin en büyük teleskobu ünvanına sahip olacak.
KAYNAKÇA
https://en.wikipedia.org
http://www.sde.org.tr
http://tua.gov.tr