Türksat 5A hakkında bilgi vermeden önce kısaca daha önce dünyada ve Türkiye’de uydu çalışmalarına bakalım.
İlk uydunun gönderildiği 1957 yılından beri Dünya yörüngesine yaklaşık dokuz bin uydu yerleştirildi. Halen bunun beş bine yakını dönmeye devam etmekte ve bunlardan sadece iki bine yakını faal durumda.
Türkiye’nin ilk uydusu 10 Ağustos 1994’te fırlatıldı. Aktif uydulardan Türksat 3A, 4A ve 4B, haberleşme ihtiyacımızı karşılıyor. Göktürk-1, Göktürk-2 ve Rasat uydularımız ise gözlem yapıyor. Türkiye’nin aktif uydu filosunda halen 3 haberleşme ile 3 gözlem uydusu bulunuyor. Aktif haberleşme uydu sayısının, yapımı devam eden ve fırlatılmayı bekleyen Türksat 5A, 5B ve 6A’nın hizmete alınmasıyla artması planlanıyor. Daha önce uzaya yollanan 3 haberleşme uydusu Türksat 1B, Türksat 1C, Türksat 2A ile BİLSAT isimli gözlem uydusu ise ömrünü tamamladı ve uzay çöplüğünde yerini aldı.
Türksat 5A Uzaya Gönderilme Anlaşması Ne Zaman Yapıldı?
Türksat AŞ ile Airbus Defence and Space firması arasında Türksat 5A’nın üretimine ilişkin 9 Kasım 2017’de sözleşme imzalanmış olup sözleşmenin hemen ardından da uydunun üretimine başlanmıştır.
Fransa’nın Toulouse şehrindeki tesislerde üretimi tamamlanan Türksat 5A haberleşme uydusu, Florida’daki Cape Canaveral Uzay Fırlatma Merkezine gönderildi. Böylelikle Haberleşme uydumuz Türksat 5A’nın fırlatılışı için geri sayım başlamış oldu.
Uyduların fırlatılma zamanı için tampon zaman aralığının bırakılması gerekiyor. Hava şartları ve atmosfer durumuna göre fırlatma zamanı değişebilmektedir.
Bundan dolayı uydu fırlatmalarında tarihle ilgili kesin konuşmamak gerekiyor. Şimdilik planlanan fırlatılış zamanı 31 Aralık 2020 TSİ 03:00‘da, fırlatılış yeri ise Cape Canaveral‘da bulunan SpaceX Fırlatma Merkezi olarak belirlenmiş durumda..
5. Nesil Uyduların Farkı Nedir?
Türkiye’nin 5’inci nesil uydusu Türksat 5A’nın 30 yıllık ömre sahip olması bekleniyor. 5’inci nesil uydularda kullanılan yeni teknolojiler, uydunun ömrünün kayda değer şekilde artmasına ve fırlatma ağırlığının azaltılmasına imkan sağlıyor. Bu da Türkiye’nin yörünge haklarının uzun bir süre güvenceye alınmasını sağlayacak.
Türkiye’nin 5’inci nesil uydusu 10 kW gücüne sahip olan Türksat 5A’nın, önceki jenerasyon uydularına göre kapasitesinin yüzde 45, ömrünün iki kat daha fazla olması planlanıyor. Fırlatma ağırlığı ise yaklaşık 3,5 ton..
Türksat 5A’nın SpaceX firması tarafından üretilen, Falcon 9 Blok 5 ile fırlatması planlanıyor. SpaceX Falcon 9 Blok 5, uyduların ve Dragon uzay aracının yörüngeye güvenli bir şekilde taşınması için SpaceX tarafından tasarlanan ve üretilen iki aşamalı bir roket. Roketin şu anda aktif 2 aşaması var ve fırlatılması, SpaceX firmasına 50 milyon dolara mal oluyor.
Ülkemiz tarafından daha önce gönderilen uydular, 42 ve 50 derecelerde bulunuyorlar. Türksat 5A ise 31 derecede hizmet verecek ve söz konusu yörüngedeki tüm yörünge haklarının korunmasını sağlayacak.
Dikkatinizi çekmek istediğim husus TURKSAT 5A’nın iletişim altyapısına sağlayacağı katkının yanısıra yörünge haklarımızı koruyacak olması. Uydu haberleşmesi anlamında yörünge hakları, Birleşmiş Milletler’in alt kuruluşu olan Uluslararası Telekomünikasyon Birliği tarafından düzenlenmektedir.
1980’li yılların sonunda ülkemiz tarafından Uluslararası Telekomünikasyon Birliği’ne yörünge başvurusunda bulunulmuş, bunun sonucunda bugün çok stratejik olan 31, 42 ve 50 derecelerde yörünge hakları alınmıştır.
Ülkeler bu yörünge haklarını belirli bir süre kullanmazlarsa anlaşma gereği kullanım haklarını kaybediyorlar. Bu nedenle bazı dönemlerde başka uydu operatörlerinden uydu kiralayarak bugüne kadar yörünge haklarının devamı sağlanmış oldu. İletişim ve gözlem uyduları için tahsis edilen yörünge hakkının kaybedilmemesi için gönderilen uydular stratejik bir öneme de sahiptir.
Yörünge Nedir? Türksat 5A Hangi Yörüngede Hizmet Verecek?
Jeostatik yörünge ya da Yer sabit yörünge, Dünya’nın çevresinde Dünya ile aynı dönme süresine sahip ve yerden bakılınca uzayda konumu sabit olan yapay uydu için hesaplanan yörünge. Yer sabit yörünge için yer yüzeyinden itibaren yükseklik sınırı 35,786 kilometredir. Bu yörüngede yer alan bir cisim, yerdeki sabit bir gözlemciye gökyüzündeki sabit bir nokta şeklinde görülecektir.
Uydu göndermenin ulusal egemenlik haklarımızın korunması boyutunun yanısıra bu uydularla ticari değer oluşturmak da mümkün. Bu kapsamda yeni uydularımızı özellikle Türksat 5A ve 2021 yılında gönderilmesi planlanan Türksat 5B yeni kapsama alanlarında kullanmak üzere tasarlandılar.
Uzayda yörünge ile frekans bantları da bir diğer önemli faktör olarak karşımıza çıkıyor. Türksat 5A, son teknolojiyle ve daha fazla kapasiteyle yeni bir yörüngede, farklı alanları kapsayacak şekilde uzaya gönderiliyor. Böylece uzaydaki yerini alarak, kapsama alanlarımızın genişlemesini sağlayacak.
Türksat 5A şu anda hizmet veren haberleşme uydularını desteklemekle kalmayıp, Türkiye’nin yanı sıra batısındaki ve doğusundaki ülkeler ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika ifadesinin İngilizce kısaltması olan Middle East & North African MENA Bölgesini kapsayacak.
Türksat 5A’nın “Ku” frekans bandına sahip olması da ayrıca bir avantaj olacak.
Uyduların ciddi ekonomik maliyeti olması nedeniyle, üretim aşamasından yörüngeye gittikten sonraki 1 yıla kadar olan süreç üretici şirket tarafından sigortalanmaktadır. Türksat 5A ve 5B de aynı şekilde üretici firma olan Airbus tarafından sigortalanacak.
Uyduların üretici firma tarafından sigortası bittiğinde, ömrü boyunca çeşitli sebeplerden görevi yerine getirmemesinden kaynaklanan maddi zararları karşılamak için de mevcut uydularımız sigortalanıyor. Uzayda ‘depris’ denilen sebebi belli olmayan parçacıkların uydulara zarar verme ihtimali her geçen gün artıyor. Bu nedenle sigorta yapılması büyük önem taşıyor. Türkiye’nin mevcut uyduları Türk şirketleri tarafından sigortalanacak.
Yerli ve Milli Uydu Ne Zaman Fırlatılacak?
Türksat 5A ve 5B’nin üretim sürecinde genç mühendislerimiz uydunun teorik ve pratik anlamda üretimine ilişkin eğitim aldılar. Bu mühendislerimizin önümüzdeki yıllarda sektöre yönelik ihtiyaç duyulan insan kaynağı ihtiyacının karşılanmasında önemli bir görev üstlenmesi planlanıyor.
Türksat 5A ve Türksat 5B uydularında yurtdışı destek alınmış olsa da sevindirici olan Türksat 6A uydusunun TÜBİTAK Uzay’ın proje koordinatörlüğünde Türk şirketleri tarafından yapılmasıdır. Umarız bundan sonraki tüm uydularımızı yüksek yerlilik oranlarıyla üretip, kendi imkanlarımızla gönderebiliriz.
Türksat 6A’nın 42 derecede hizmet vermesi planlanıyor. Türksat 6A’nin içinde bulunan birçok parça Türk mühendisler tarafından tasarlanıyor ve önemli aşamalar kat edildi. TUSAŞ kontrolündeki USET’te üretim faaliyetlerine devam edilen Türkiye’nin yerli ve milli uydusu Türksat 6A’nın 2022’de uzaya gönderilmesi planlanıyor.